Saida Maka Etika Moral

Saida mak Etika no Moral ? no Esplika termus husi etika no moral.

Materia Konaba Etika no moral seluk tan bele hare liu husi link iha kraik..klik iha kraik.

Bele klik iha nee

Definisaun Etika

1.Etika hare husi parte etimologia, mai husi lian Grego (Yunani) “Ethos” iha parte ida deit (Singular) significa katak: Fatin hela bai-bain, Cultura, sentimentu no meus hanoin katak Cultura moris ema nian. Hare’e husi definisaun filosofia katak siensias konaba saida mak bai-bain bele hala’o ka siénsias  konaba cultura humanun nian. Iha Dicionario Lian Melayu “Etica” katak siensia konaba prinsipiu lisan ka hahalok ema nian.

Eica fahe ba parte tolu (3) ne’ebe iha signifikasaun  porfundu mak hanesan :

·        Siénsias saida mak diak  no deveres moral.

·         Halibur prinsipiu no valor ne’ebe liga ho lisan /hahalok ema nian .

·         Valor konaba saida mak los no sala  ne ’ebe grupu ka komunnidade fiar ba.

      2.Etika :  Mai husi lian Grego “Ethos”  signifika kata hahalok bai-bain . Iha termos barak mak koalia konaba etica liu-liu iha kontekstu ilmiah, Termos “Etica’’ mos mai husi lian Grego antigu (yuonani kuno), Lian Grego parte iha plural iha signifikasaun barak mak hanesan ; Fatin hela ba , laulutuk /luhan, cultura, hahalok sentimentu, no metodu hanoin.

Parte singular  (jamak ) “ Ta Etha” katak cultutra moris nian. Husi termos ikus ne’e sai hanesan fundamentu hodi hamosu termo “Etica” husi Filsuf  Aristoteles uza ona hodi halo hatete   konaba Filosofia Moral. Tan ne’e, ita labele limita a’an konaba lalaok lian ne’e, katak “Etica” hanesan siensias konaba saida mak ita labele hala’o  ka siensias cultura ema nian.

      3. MORAL

Hare’e husi parte etimologia katak etika koalia konaba cultura ema nian husi parte hirak husi konvensoens sira hanesan metodo hatais  ema nian, Disciplina, etiquette nst.

     
     4.Etica refere ba iha prinsipiu hahalok ema nian ne’ebe halo diferensa entre saida mak diak no saida mak la diak, los no la los .

Manejer sira uza etica hanesan baze wainhira sira toma ka foti desisaun ne’ebe nia influensia ba iha

a funsionarios, sira nia kliente ka  costumer sira no parte interesante sira seluk .

     5.Etica significa katak  disiciplina ne’ebe liga ho saida mak diak no saida mak la diak ka ho saida mak  los no saida mak la los ou ho deveres moral. Iha mos signifikasaun husi disiciplina tuir mondy katak : “Disicipline” : kondisaun domina an rasik no hahalok funcionario ne’ebe disiciplina .

     6. Etica bele defini husi parte legalistiku/formalistiku hanesan kode etiku, ka iha kategoria dinamika /lala’ok  hanesan dezemvolve-an no democatizasaun moris organisasional.

     7.Etica ne’e liga ho saida mak los no saida mak sala iha lala’ok/hahalok ema nian.

Hare’e husi definisaun ne’e nian, mak etica significa hanesan valores ka norma sai hanesan fundu ba ema ida-idak ka grupu atu organiza nia lalaok moris nian.

Tipu Fundamental Etica :

    
     1. Atu kestiona norma ne’ebe vigora ona. Buka tuir saida mak baze  ba Norma ida nian no

     2 .baze saida mak fo lolos tuir-ukun ne’e ejiji husi norma konaba norma ne’ebe vigora.

     3.  Etica foti kuestaun konaba legistimasaun, signifika katak norma ne’e labele defende a’an husi kuestaun kritiku  ho nune’e bele lakon  direitu ne’e.

     4. Etica kestiona mos konaba direitu kada instituisaun hanesan; inan no aman, iskola, nasaun ka religião atu fo instrusaun ka ukun bandu ne’ebe tenki halo tuir.

     5. Etica fo fundu mai ita atu foti ka toma medida ne’ebe racional konaba norma hotu. 

     6.Etica hanesan mos intrumentu hanoin ne’ebe racional  no responsabilidades husi peritus sira  no ema sira  ne’ebe ho prinsipiu  metin husi normas ne’ebe iha .

     1.Tipus Etica

Iha etica bai-bain iha diferensa “Etica Deskritivo no Normativo” Etica descriptivo fo perpektiva husi sintoma konciensia moral nian (“ Lian          midar/suara hati) husi normas no konseptus husi etis.

Etica Normativo la koalia tan konaba sintomas, so koalia deit konaba saida mak lolos tenki sai hanesan asaun husi hahalok ita nia nian. Iha etica normativu, normas ne,ebe fo valor no hahalok ema nian ne’ebe determinan ona.

    1.Etica normativa fahe ba iha :Etica no etica especial.

     a.Etica global hare’e kona temas/topiku jeral hanesan : Saida mak normas Etis ?

Kari’ik  norma etis (Los),Oinsa relasaun  husi ida ho ida seluk ?, Tamba sa mak norma moral ne’e kesi ita ? Oinsa  relasaun entre responsabilidade no liberdade ema ida-idak nian? Bele ga atu ita bele hatenen katak ema ne’e lolos duni “Libre” “?, saida mak “dereitu no deveres ho ne’e ” no oinsa nia ligasaun entre ida ho ida    seluk?

     
     b.Etica especial buka atu implementa prinsipiu lolos (Etis) ne’ebe geral iha area hahalok ema nian ne’ebe espesifikun. Ho uza termus ne’ebe dala wain uza iha kontestu logica, no bele hateten mos katak etica especial ne’e premisa (premis) normativa premisa factual to’o iha rejume etis ida ne’ebe normative mos. Etica especial ne’e  iha tradisaun ne’ebe naruk iha historia filosofia moral nian. Oras ne’e tradisaun kontinua ho uza naran foun mak “Etica aplicavel“Etika terapan.

ETIKA NO ETIKET:

ETIKA:  Iha oportunidade ne’e atu loke ita nia hanoin kona ba termus ne’e tenki ita hare’e nia entre “Etica no Etiquete”, dala barak termus rua ne’e sai mixs hanesan ne’e deit. Maibe lolos iha nia diferenca fundamental tebes “Etica significa moral “no Etiquete significa “disiciplina”).

          Wainhira ita hare husi lala’ok historia  etica, antes ne’e laiha relasaun entre termus rua ne’e. Asuntu ne’e sai klaru liu kuandu ita kompara iha lian inglesa husi lia fuan “Ethics no Etiquette”. Maibe kuandu ita hare’e didiak  nia signifikasaun, nia lia fuan rua ne’e nia sentidu besik atu hanesan ida ne’e ho ida seluk.

Kuandu ita hare’e didiak iha nia diferensa,no iha mos sigsnifikasaun  hasan entre etica no eticete.

Etika no Etiket.

     1. Etica no Etikete koalia konaba lala’ok/hahalok ema nian. Termus ne’e so uza deit atu koalia refere ba ema. Etica no Eticet la koalia kona ba balada sira.

     2 Etica no Eticete atu regula ema nia hahalok husi parte normative, ne’e significa katak “fo norma ba ema nia hahalok ho nune’e deit maka ita bele hateten saida mak tenki halo ou la bele. Ne’e tamba hare’e husi parte normativo  nian, mak termu rua ne’e ho mistura.

Diferensa entre “Etica no Etikete.

     1. Eticete koalia konaba metodu ( cara) hahalok ne’ebe tenki hala’o husi ema. Entre hahalok hirak ne’e dala ruma metodu ne’ebe posivel liu, mak eticet hatudu metodu ne’ebe paz, significa metodu ne’ebe ita espera bele determina iha parte sosiedade nian ruma. Ezemplu: kari’ik ita intrega buat ruma ba ita nia superiores ruma ita sempre/tenki uza lima los.

     1 Kuandu kontra regras (Eticete) wainhira ita uza liman karuk entrega ba ita nia superiores ka ema ruma. Maibe etica la limite ita ba metodu sa mak ita atu bele hala’o “Bele ou Lae” ?. Foti ema seluk nia sasan la ho lisensa, “labele na’ok”, ne’e hanesan norma etica. Kuandu ema na’ok uza liman los ou liman karuk, iha parte ne’e la relevante , tamba norma etis (Los) la limite metodu hahalok saida de’it atu halo,ne’ebe relasiona ho hahalok ema nian rasik.

      2. Etikete so asaun ema nian  wainhira hala’o ligasaun ho ema seluk. Kuandu la iha asaun /asaun ne’e laiha ema ida hare’e ou la iha ebidensia, maka eticet la fungsiona. Exemplu: Iha  regras barak eticet nien ne’ebe regula ema wainhira atu han. Kuandu hateten kontra eticet, wainhira ita han daudaun no kontra ou tula sae ita nia ain iha meza  leten nst. Maibe kuandu ha’u han mesak, ne’e “La kontra eticet, Kuandu han ho metodu hanesan ne’e “Etica sempre vigora. Etica la depende ba ema seluk iha ka lae. Bandu labele na’ok sempre vigora, iha ka la iha ema seluk. Sasan ne’ebe ema seluk nian tenki intrega hikas mesmu nain haluhan

Seluk:

""SAIDA MAK ETIKA NO MORAL""

 Liafuan hanesan “étika”, “etis no moral” la’os rona deit iha sala akademiku no la’os sai hanesan monopoliu intelektual.  Iha fatin públiku mos sempre mosu hahalok sira hanesan ne’e. Ne’e los, hanesan konversa iha merkadu laran ka entre pasajeru sira nia leet, lifuan sira ne’e la naran mosu.

Maibé bainhira ita loke notisia ka lee  jornal ruma kuaze ke lorloron ita hetan liafuan sira ne’e. Dalabarak ita lee liafuan sira modelu hanesan ne’e iha:  Mundu komersial nia laran “étika diminui bebeik“,  Étika no moral presiza fo atensaun fila-fali”,   “maka la’os etika,…..”,   Bainhira iha televizaun ikus-ikus ne’e publisidade barak mak menus  étika, no seluseluktan..

        Ba períodu foun ida agora, la naran rona konaba “moral” no “dezenvolvimentu étika”.  Maibé agora iha diskursu nia laran ba funsionariu públiku no polítika nain sira seluk,  liafuan “étika” no “moral” maioria mak utiliza.

Abrevia deit katak liafuan hanesan ne’e halo iluminasaun/halo brillansia ba ita nia moris lorloron(mewarna ikehidupan). No bele aumenta mos lia-fuan ne’e la funsiona iha situasaun ne’ebé  laiha importansia no la iha signifikadu, maibé fila-fali ba kontestu ruma nia laran ne’ebé mak seriedade,  no dalabarak, mesmu ida ne’e principal liu.

Sewainhira ita koalia konaba “étika”  no “moral” realidade ita intensiona ba buat ruma ne’ebé importante.  Ita kolia konaba étika, no iha assuntu ne’e nia laran “étika” ita define hanesan filozofu ba moral. Maibé liafuan “étika” ita la uza bebeik iha signifikadu ne’enia laran deit.

Tamba ne’e  se diak ne’e ita hahú ho aprende uluk metodolojia atu uzalia-fuan ne’e hamutuk  ho  termu seluk balu ne’ebé mak besik ho nia.

Termusiramakhanesan :

1.Etika no Moral

Ø Etikka:

Lia-fuan  etika mos mai hosi lingua Grecia antigu. Ho Grecia dehan ethos iha forma singular nialaran ho nia signifikadu mak hanesan: helafatin ne’ebe simples, fatin ne’ebe ita habitua, costume, cultura, karakteristika, sentimentu, attitude no metodu hanoin.

Ho forma plural(ta etha) signifikadu maka; costume cultural (adat kebiasaan). No signifikadu ikus mak sai hanesan konkluzaun ikus ba formatu liafuan “etika” ne’ebe hosi filozofu Yunani boot ida naran Aristoteles(384-322 antes deChristo ) utiliza ona hodi hatudu filozofu ba morall. Tamban e’eita halo limitasaun rasik ba orizem lia-fuan ne’e maka “etika” signifika: siensia konaba saida mak ita ema kostuma atu halo,  ka siensia konaba costume cultural.  No utiliza termu modernu, bele dehan mos katak “etika” hanesan siensia ne’ebe kolia konaba problema ne’ebe ita halo, attitude ita ema nian , ida ne’ebe bele fo  valor diak no idan e’ebe fo valor ladiak..

Ø  Moral

Moral hanesan konesimentu ba maneira sira konaba civilizasaun ita ema nian.

Moral mos signika ensinamentu ne’ebe mak diak no aktu sira ne’ebe mak ladiak no komportamentu sira ne’ebe mak diak (moral).  Moralizasasun, signifika atu enumera ka halo  deskrisaun ba ensinamentu sira nebe mak Ita hare konaba aktus no hahalok ka komportramentu ne’be mak diak. Desmoralizasaun signifika moral ne;ebe mak ladiak.

Konaba orizen liafuan “moral” mai hosi liafuan “mores” hosi lian latin. Ikus mai transforma ba”regra decencia ka honestidade”. Iha linguagen kotidiana ne’ebe mak ho nia sentidu decensia ka honestidade ba buat sira ne’ebe ita toman ona atu halo laos obscencia ka mores, tuir mai, regra decensia moraral ne’e inklui hotu komportamentu.

Ø  Moral mos sei fahe ba  parte rua ne’ebe  la  hanesan:

1. Moral puru, nee mak moral ne’ebe ita hetan iha kada induvidu, sai hanesan manifestasaun ba  splendor divino.  Hanaran konciencia  moral  puru(murni).

2. Moral aplikadu(moral terapan), hanesan moral ne’ebe mai housi ensinamentu moral nain sira, hosi relijiaun oi-oin, filozofu sira, costume/tradisaun sira ne’ebe

2.Objetivu final

3.Asaun ambiental sira.

Asaun ita ema nian bainhira ita dehan diak, bainhira iha motivasaun, objetivu ikus housi nia ambiental mos diak.

Kompletu i klaru kliu 

Bele klik iha nee

Publisidade seluk :

1.SAIDA MAK ETIKA NO MORAL
2.Lalaok tau Passwor ba iha ita nia dokumentu word atu nune ema seluk labele asesu arbiru